Op dinsdagavond 3 juni is ZENITH te zien bij CC Amstel. 

In Zenith maken we kennis met Nick, een transman die eindelijk ook van buiten durft te worden wie hij van binnen altijd al was. Door tien sleutelmomenten uit zijn leven – van 1983 tot nu – volgen we zijn transitie, niet alleen door zijn eigen ogen, maar ook door die van zijn moeder, vrienden, geliefden en collega’s.

In dit interview lees je hoe de voorstelling tot stand kwam- vanuit het persoonljke verhaal van Toby, Tom en Brix. 

 

Toby, je kent Tom uit je studententijd waar je een tijdje met hem gedatet hebt. Hoe was het voor jou toen hij jou jaren later belden, omdat hij via Instagram erachter kwam dat je in transitie was gegaan? 

“Ik was in eerste instantie een beetje afwachtend, omdat ik helaas ook minder leuke ervaringen heb met “blasts from the past”, en omdat we elkaar jaren niet hadden gezien of gesproken. Het was dus even aftasten in het begin, wat ik ook niet zo gek vind want het gebeurt natuurlijk niet zo vaak dat je jaren later met een scharrel zo uitgebreid in het verleden duikt.

Maar gelukkig voelde het snel weer vertrouwd. Ik vond het verhelderend, soms confronterend en vooral bijzonder. Ik denk dat we als makers allebei snel voelden dat we hier op creatief gebied iets mee moesten en wilden. Ik vond en vind het erg mooi, omdat dat helaas nog steeds niet vanzelfsprekend is, dat Tom zijn eigen positie als cisgender man steeds heeft beseft en vanuit daar is vertrokken met het stellen van vragen aan mij en gedurende dit hele maakproces. Ik blijf het een bijzonder vertrekpunt vinden en ben blij dat het vertrouwen tussen ons is gebleven, ook jaren later. Dit had op deze manier namelijk echt niet met iedereen gekund.”

En uit jullie gesprekken is uiteindelijk de voorstelling Zenith ontstaan. Wat betekent deze voorstelling voor jou persoonlijk? 

“Voor mij is Zenith een persoonlijke, intieme reis. Want ook al ben ik niet ons hoofdpersonage Nick, veel van wat we nu laten zien uit diens leven is toch gegrond in mijn eigen leven. In gebeurtenissen die ik heb meegemaakt, emoties die ik heb gevoeld. Dat ik dat “moest” overdragen aan de andere makers (voorop aan Tom, maar ook aan Brix Schaumburg, onze performer en goeie vriend van me en aan onze componiste Judith Rijsenbrij) was best een stap.

Ook omdat dit de eerste muziektheatervoorstelling is waar ik aan meewerk. Ik vond het spannend om zoveel van mezelf in deze voorstelling te stoppen. En tegelijkertijd ben ik ervan overtuigd dat je een publiek pas echt kunt meevoeren als het vertrekpunt heel persoonlijk is. Maakt niet uit over welke kunstvorm we het dan hebben.

Dus Zenith gaat voor mij vooral over vertrouwen en moed, van ons allemaal die we er samen mee aan de slag zijn gegaan. Het is op allerlei manieren een enorm bijzonder en uitdagend maakproces. Eigenlijk ook een soort transitie, als ik erover nadenk.”

In Zenith beleef je de transitie van hoofdpersoon Nick via tien sleutelmomenten. Welk van deze sleutelmomenten is jouw favoriet? 

Oeh, dat is een lastige vraag omdat ik ze allemaal mooi vind. Ik kies dan ook voor twee favorieten: Het eerste sleutelmoment is het moment waarop Nick beseft wie hij vanbinnen is en zijn eigen puzzel snapt - zonder overigens nog te weten welke reis daardoor nu begint.

Het tweede sleutelmoment zit aan het einde van de voorstelling en gaat over het volledig samenvallen van Nick met zichzelf, gedragen door de liefde van de mensen om hem heen, maar tegelijkertijd ook volkomen onafhankelijk daarvan. Alles en iedereen valt weg, hij wordt eens met zichzelf en alles klopt. Dat moment ontstijgt voor mij Nick als individu. Dit gaat over ons allemaal, puur als mens. Zo’n moment verbindt ons allemaal, ongeacht geaardheid, gender of wat dan ook. 

Je hebt voor deze voorstelling ook interviews gedaan. Wie heb je geïnterviewd en hoe hebben deze verhalen een plek in de voorstelling gekregen?  

Tom en ik hebben in de aanloop naar de repetitieperiode met een aantal jonge queer en transgender personen mogen praten over hun eigen ervaringen. Ik vond het heel moedig en bijzonder dat ze die zo openhartig met ons wilden delen; ik weet niet of ikzelf dat op die leeftijd had gedurfd.

Het was voor ons heel waardevol omdat één transitieproces natuurlijk niet álle transitieprocessen representeert en we daarom graag ook andere stemmen wilden laten horen. Stukjes van deze gesprekken zitten nu dus in de voorstelling, bijvoorbeeld in de scenes die gaan over het medische traject en het eindeloze wachten totdat je eindelijk mag beginnen. Die wachtlijsten en wachttijden zijn inmiddels wéér gegroeid, dat was in mijn tijd nog iets beter, dus het moest zeker in de voorstelling om een indruk te kunnen geven van wat het met je doet, als je maar niet vooruit lijkt te komen. 

Zijn er voor jou nog bepaalde onderdelen of perspectieven die zeker gedeeld moeten worden?

Ik vind het zeker in het huidige politieke klimaat superbelangrijk om te benadrukken dat niemand dit in haar, zijn of hun eentje (aan) kan. Dat geldt voor het maakproces van deze voorstelling, voor het transitieproces en uiteindelijk voor alles in het leven. We hebben elkaar nodig én we staan er sterker voor als we dingen niet alleen doen, maar samen. Dat is voor mij een van de belangrijkste dingen om mee te geven met Zenith: Dat we willen verbinden, mensen bij elkaar willen brengen en willen aanmoedigen om te blijven voelen voor elkaar en nieuwsgierig te blijven naar elkaar en naar elkaars ervaringen. 

Tom, Waarom is dit verhaal juist nu relevant?
“Genderdiverse personen hebben meer dan gemiddeld met discriminatie en geweld te maken. 43% van de transpersonen maakt jaarlijks (discriminatoir) geweld mee. En veel transgender personen worden regelmatig uitgescholden, nageroepen of belachelijk gemaakt in de openbare ruimte. Hoe veilig je bent als ‘zichtbaar’ transgender persoon hangt af van de houding van de mensen om je heen. Uit de laatste LHBT monitor blijkt dat de sociale acceptatie van trans personen in Nederland licht stijgt. Toch vindt eenvierde van de Nederlanders dat er iets mis is met personen die zij niet in het hokje man en vrouw kunnen plaatsen.” (Transgender Netwerk NL)

Uit onderzoek van o.a. Movisie blijkt dat onder transgender personen 73 % psychische problemen heeft, 66 % eenzaam is, 69% wel eens heeft overwogen zelfmoord te plegen en 21% van hen daadwerkelijk een zelfmoordpoging heeft gedaan.

Specifieke factoren die hierin een rol spelen zijn o.a. het coming-out proces met mogelijk negatieve reacties tot gevolg, een gebrek aan sociale steun, geïnternaliseerde homo- of transfobie en het meemaken van transfoob geweld. Hiermee wordt duidelijk hoe belangrijk het is dat de cisgender - heteronormatieve 'buitenwereld' respectvoller, beter geïnformeerd en zich meer bewust van discriminatie, diens eigen gedrag en omgang met transgender personen moet worden. Het is dan ook van groot belang de zichtbaarheid van transgender personen te vergroten en genderdiversiteit beter bespreekbaar te maken. Hier willen we met Zenith aan bijdragen door i.s.m. jonge transgender personen het onderwerp op de kaart te zetten, bespreekbaar, zichtbaar en vooral invoelbaar te maken voor een breed publiek. 

Hoe verhoudt de titel Zenith zich voor jou tot het thema van de voorstelling?

Billy Eilish zingt:

Is my value based only on your perception?

Or is your opinion of me
Not my responsibility?

Zenith gaat over hoe we naar ons eigen lichaam en naar dat van de ander kijken. Zowel een op een, als in de media of politiek. Het verhaal over een transitieproces klinkt heel anders uit de mond of door de ogen van een transgender persoon zelf, als door de ogen of mond van diens moeder, beste vriend, ex of collega.

Het gaat gepaard met andere gevoelens, meningen, belangen. De perspectieven van anderen zijn altijd gekleurd: ze zeggen iets over henzelf. Weinig tot niets over (in dit geval) een transgender man. 

Als je rechtop gaat staan en je je inbeeld dat er een touwtje van je hoofd strak naar boven loopt. Waar wordt dat touwtje dan aan bevestigt? Aan je zenith. Zenith is het hoogste punt aan de hemel, loodrecht boven de waarnemer. Als je lijnrecht naar boven kijkt, zie je jouw individuele Zenit. 100% van jou persoonlijk en van niemand anders. 

Voor mij is dit ook een perspectief. Het is een soort goddelijk perspectief, zonder dat het religieus is. Het is voor mij de eigen blik van buitenaf naar jezelf, hoe jij jezelf ziet. Autonoom. 

Hoe hoop je dat de voorstelling bijdraagt aan het gesprek over identiteit en transitie?
Zenith gaat voorbij aan het privé verhaal van Toby en mij dat de motivatie was voor het project. De voorstelling wordt geen documentaire over specifiek Toby’s transitieproces, noch zal representatief zijn voor alle transgender personen. Zenith onderzoekt de thematiek aan de hand van verschillende perspectieven: het gaat over de ervaringen, verhalen, gedachtes en gevoelens van transgender personen zelf én over die van andere personen uit hun omgeving die betrokken zijn bij dit proces. Door ook deze stemmen te laten klinken en situaties vanuit hun perspectieven te beschouwen, betrekt Zenith ook mensen voor wie dit onderwerp misschien ver van hun bed lijkt te zijn, in het gesprek. 

Met Zenith `proberen we de zichtbaarheid van transgender personen te vergroten, taboes te doorbreken en gesprekken op gang te brengen over hoe voor ieder mens identiteit en lichaam op verschillende wijze met elkaar verbonden zijn. 

Brix, in Zenith beleef je de transitie van hoofdpersoon Nick via tien sleutelmomenten. Welk van deze sleutelmomenten is jouw favoriet? 

Het vinden van jezelf en luisteren naar je innerlijke stem is het mooiste wat er is. Het is mooi als anderen personen blijven, maar je moet altijd voor jezelf opstaan en opkomen. 

Je vertelt het verhaal van Nick niet alleen vanuit zijn perspectief, maar ook door de ogen van anderen (moeder, geliefden, collega etc.). Hoe worden deze personen verbeeld in de voorstelling?
We creëren een ruimte op het podium, de vloer, waar personages ‘echt’ worden, muren worden doorbroken en word je als publiek meegenomen op de reis van Nick.  

In de voorstelling speelt muziek een belangrijke rol. Is de muziek een tegenspeler in de voorstelling of vervult het een andere rol?  

Muziek is alles en raakt op veel manieren. Het is in de voorstelling een hartslag, waar ik mee en tegenin speel. En dit zorgt ervoor dat het veel emoties op roept. 

Je zit op dit moment midden in het repetitieproces, kun je al een leuke anekdote over het maakproces met ons delen?

Het maken van een voorstelling is opnieuw een transitie en kost tijd, kracht, zenuwen en tranen. Zullen we uiteindelijk al de diverse emoties met elkaar delen, en misschien een beetje samen huilen. Ik verwacht van wel. 

Koop nu je kaartje voor ZENITH.